Araba bakımı, ustaların deyimiyle “bitmeyen düğün”dür: bugün yağına, yarın lastiğine, öbür gün trigerine bakarsın. Kulağa yorucu geliyorsa doğrudur; ama işin sırrı takvim ve disiplindir. Takvimi kurarsın, notunu tutarsın, her şey vaktinde yapılır—ne motor su içer, ne fren beklenmedik anda yüz çevirir, ne de cüzdanın durduk yere delinir. Bu rehberde, geleneksel bakım aklı (kayıt, tertip, “ustanın eli”) ile ileri görüşlü yaklaşımı (modeller arası farklılık, modern yağ/filtre standartları, akıllı takip) harmanlayacağız. Amacımız: “Bu iş nasıl yapılır?” değil, “her seferinde doğru ve güvenli şekilde nasıl yapılır?” sorusuna net cevap vermek.
minik espri: Araba “ışık yakıyor” diye korkma; bazı ışıklar sadece “bana bak” der. Yeter ki biz takvime sadık kalalım. Haydi marşa basıyoruz.
1) Temel Felsefe: Üç Kural
- Düzen: Bakımı km/ay olarak planla. Her fişi sakla, her değişimi bir deftere ya da telefona yaz.
- Malzeme: Yağ/filtre/antifriz gibi kalemlerde kaliteli ürün kullan; ucuza kaçtığın parça, pahalı hasar getirir.
- Kontrol: Aracı her ay 10 dakikalık “göz gezdirme”den geçir: sıvı seviyeleri, lastik basıncı/diş, sızıntı, ses/koku. Küçükken yakalanan sorun, büyük masrafı önler.
2) Periyodik Bakım Takvimi (Genel Şablon)
Marka–modele göre değişebilir; kullanıcı kitapçığına bakmak her zaman bir numarasıdır. Ama aşağıdaki “altın aralıklar” çoğu binek araç için güvenli bir referans verir:
- Motor Yağı + Yağ Filtresi: 10.000–15.000 km veya 12 ay (hangisi önce dolarsa). Ağır kullanım (kısa mesafe, dur-kalk, tozlu ortam) varsa 10.000 km/12 ayı geçme.
- Hava Filtresi: 15.000–30.000 km / 12–24 ay. Tozlu bölgede yarıya indir.
- Polen (Kabın) Filtresi: 15.000 km / yılda 1; alerji–klima performansı için önemli.
- Yakıt Filtresi: Benzinli 40.000–60.000 km; Dizel 20.000–30.000 km.
- Bujiler: Nikel 30.000–40.000 km, İridyum/Platin 60.000–100.000 km.
- Triger Kayışı (Timing Belt): 60.000–120.000 km ve 5–6 yıl. “Zincir var, ömürlük” efsanesine kapılma; zincir de gergi/klavuzla birlikte yıpranır (80.000–200.000 km aralığında bakım gerekebilir).
- Aksesuar (V) Kayışı: 60.000–90.000 km; çatlama/ses varsa daha erken.
- Soğutma Suyu (Antifriz): 4–5 yıl veya 80.000–100.000 km. Türüne göre (OAT/HOAT) değişir.
- Fren Hidroliği: 2 yılda bir (nem toplar, kaynama noktası düşer).
- Şanzıman Yağı: “Ömürlük” yazsa bile MT için 60.000–100.000 km; AT/DSG/CVT için 60.000–80.000 km aralığı güvenlidir (kitapçığa bak).
- Direksiyon Hidroliği: 60.000 km / 4 yıl (elektrikli direksiyonlarda yok).
- Differansiyel/Transfer Kutusu: 60.000–100.000 km (4×4/AWD).
- Lastik Rotasyonu: 8.000–10.000 km.
- Balata & Disk Kontrolü: Her 10.000 km’de bir kontrol; sürüşe göre 25.000–60.000 km’de değişim.
- Akkü (Akü): 3–5 yıl; voltaj/şarj testini ihmal etme.
- Silecekler: 1–2 yıl; ses–iz–zayıf silme varsa yenile.
- Klima Gaz & Devre Kontrolü: 2 yılda bir.
- Rot–Balans & Açı Kontrolü: Yılda 1 veya çukura sert giriş/lastik değişimi sonrası.
Kural: “Km + Yıl birlikte çalışır.” Az km yapıyorsan bile yağ/soğutma/sıvılar zamana karşı yıpranır.
3) Motor Yağı: Kalbin Yağı
3.1. Viskozite ve onay
- Viskozite (SAE): 0W-20 / 5W-30 / 5W-40 gibi. Soğukta akıcılık (ilk sayı), sıcakta film kalınlığı (ikinci).
- Standartlar: API (SP, SN Plus…), ACEA (A3/B4, C3…), üretici onayı (VW 504/507, MB 229.51, Ford WSS-M2C913-C vb.). Kullanım kılavuzundaki onayı hedefle; sadece “eşdeğer” demek yetmez.
- Düşük kül (Low-SAPS) yağlar DPF/kat için uygundur; yanlış yağ DPF tıkanması doğurur.
3.2. Seviye kontrolü ve eksiltme
- Düz zeminde, motor en az 10 dk dinlenmişken dipstikle bak. Min–Max arası ~1 litre fark eder (araca göre). Eksiltme varsa yarım litre ekle; aşırı eksiltiyorsa kaçak/yanma ihtimalini kontrol ettir.
3.3. Değişim adımları (özet)
- Motoru ısıt (yağ akışkan olsun).
- Aracı güvenli şekilde kaldır; kriko + takoz (stend) şart.
- Karteri yağ tavasıyla boşalt; tapayı yeni rondelayla (pul) torkla sık.
- Yağ filtresini sök; kauçuk keçeyi yeni yağla yağla, el sıkılığı + 1/4 tur.
- Karter tıpasını kontrol et; uygun viskozitede doğru miktar yağ koy (kitapçık).
- Çalıştır, sızıntı kontrolü; seviye kontrolünü 5–10 dk sonra tekrarla.
3.4. Geri dönüşüm
Atık yağı lavaboya dökmek çevre suçudur. Belediye/servis atık kabul noktalarına teslim et.
İnce ayrıntı: “Sahte yağ” riskine karşı güvenilir satıcıdan kapalı ambalaj al. Koku, renk algısı güvenilir değildir.
4) Filtreler: Motorun Maskeleri
4.1. Yağ filtresi
Her yağ değişiminde mutlaka değişir. Kâğıt kalitesi ve valfleri (by-pass/anti-drainback) önemlidir; uyduruk filtre, soğuk çalıştırmada yağsız kalma riski yaratır.
4.2. Hava filtresi
Kir dolarsa hava akışı düşer, tüketim artar, güç düşer. Filtre kutusunu açarken kenara düşen toz–yaprakları içeri itme; dışarı temizle.
4.3. Polen (kabın) filtresi
Klima performansı ve kokuyu etkiler; polen–toz–küf. Ok yönü hava akışını gösterir; ters takma hava uğultusu yapar.
4.4. Yakıt filtresi
Özellikle dizelde hassas. Tıkanma; güç düşmesi, zor çalışma, enjektör sorunlarına yol açar. Değişimde hava yapma riskine karşı dikkat; çoğu araçta marşla kendini purje eder, bazılarında manuel pompa gerekir.
5) Triger (Zamanlama) — “Kırmızı Çizgi”
Triger koparsa çoğu motorda subap–piston çarpışır (interference), motor ağır hasar görür. Bu yüzden:
- Aralık: 60–120 bin km ve 5–6 yıl (marka–model–motor koduna bak).
- Set halinde değiştir: Kayış + gergi + bilyeler + su pompası (kayış bu pompayı çeviriyorsa).
- Belirtiye güvenme: Çoğu zaman kopmadan önce belirti vermez. “Ses yok, sağlam” mantığı yanlıştır.
- Zincirli motorlar: Zincir de uzar; gergi–kızak aşınır. Soğukta “zıngırtı” zincir yorgunluğuna işaret edebilir. Atlamayı beklemeden kontrol et.
Usta sözü: “Trigeri ertele, motoru bekleme.” En pahalı bakım, ihmal edilen bakımdır.
6) Lastik: Yolun Tek Teması
6.1. Basınç
Sürücü kapısı direğinde veya kitapçıkta önerilen basınç yazar (ör. 2.3 bar ön, 2.1 bar arka). Yanlış basınç; tüketimi, fren mesafesini ve aşınmayı bozar. Ayda bir sabahları kontrol et; sıcak havada ölçüm yanıltır.
6.2. Diş derinliği ve yaş
- Yasal alt sınır 1.6 mm; pratikte 3 mm altına düşen yazlık lastik yağmurda zayıflar.
- DOT tarihi: 4–5 yaşı geçen lastik sertleşir; diş olsa da tutuş düşer.
- Çatlak–balon: Değişimdir. Tamire güvenme.
6.3. Rotasyon
- Önden çekiş (FWD): Önleri arkaya, arkaları öne çapraz.
- Arkadan itiş (RWD): Arkaları öne çapraz, önleri arkaya düz.
- AWD: Üretici kılavuzuna bak; çoğu marka eşit aşınma ister.
- Aralık: 8–10 bin km veya her yağ değişiminde.
6.4. Denge (balans) ve açı
Titreme, direksiyonda “hız + belli aralıkta” oluyorsa balans; düz yolda sağa/sola çekiyorsa rot–kaster–kamber açılarına baktır.
6.5. Yaz–kış / dört mevsim
- Kış lastiği +7 °C altı için; fren–çekiş farkı büyüktür.
- Dört mevsim orta yol; sert kışta tam kış lastiği gibi olmaz.
6.6. Tamir
Sökülüp içten mantar yama en güvenli yöntem. Yanak yırtığı tamir kabul etmez.
7) Fren Sistemi: Duran Araba, Giden Arabadan Değerlidir
- Balata: 3–4 mm altı değişim. Ses, direksiyon titremesi, fren mesafesinde artış alarmdır.
- Disk: İncelme sınırı diskin üzerinde yazar (MIN TH). Çizik–ovallik direksiyonu titretir.
- Fren Hidroliği: Higroskopiktir; nem alır. 2 yılda bir değişmezse kaynama ve pedal sert–yumuşak kararsızlığı görülür.
- El freni: Teli–mekanizması zamanla sıkışır; eğimli yerde test et.
8) Soğutma ve Isıtma
- Antifriz: Karışım ~%50; donma ve kaynama noktası dengesi. Yeşil/kırmızı/mavi renk tip garantisi değildir; OAT/HOAT uyumuna bak.
- Termostat: Açık kalırsa motor geç ısınır (tüketim artar), kapalı kalırsa hararet yapar.
- Radyatör kapağı: Basınç tutmayan kapak, suyu taşır.
- Hortumlar: Şişme/çatlak/yağlanma (yağ teması kauçuğu bozar).
- Kalorifer peteği: Koku–buhar–iç sızıntı varsa kaçak/kirlenme. İç temizlik gerekebilir.
9) Şanzıman ve Aktarma
- Manuel: Yağ değişimi vitesi yumuşatır, senkromeç ömrünü uzatır. 60–100 bin km güvenli aralık.
- Tork konvertörlü otomatik (AT): “Ömürlük” yağ söylemine şüpheyle yaklaş. 60–80 bin km’de değişim, özellikle şehir içi yoğun kullanımda.
- DSG/Çift kavrama: Yağ + filtre seti önemlidir; servis prosedürüne uy.
- CVT: Yalnızca CVT uyumlu sıvı; yanlış yağ şanzımanı bozar.
- Diferansiyel/transfer: 4×4 sistemlerinde atlanan kısımdır; üretici aralığına uy.
10) Süspansiyon ve Direksiyon
- Amortisör: Zıplama, vuruntu, yağ kaçağı. Bozuk amortisör fren mesafesini uzatır.
- Burç–rot başı–z rot: Boşluk sesi çukurlarda gelir; direksiyon “lokurtu” yapar.
- Açı ayarı: Lastik iç/ dış omuzda anormal aşınma açı bozukluğunu anlatır.
11) Elektrik–Elektronik
- Akü: Sabah marşta “yığılma”, farlarda dalgalanma, start–stop devre dışı kalması akü yaşlandığını söyler. 12.6V üstü tam dolu; 12.2V zayıf.
- Alternatör: Yükte 13.8–14.4V aralığı normal. Farklıysa şarj sorunu olabilir.
- Parazit kaçak: Gece akü boşalıyorsa multimetreyle araç uyku akımı ölçümü (80–120 mA normal üst sınır).
- OBD-II: Basit bir tarayıcıyla hata kodlarını okuyup notla; silmek, sorunu çözmek değildir.
12) Mevsimlik Bakım
Kışa Giriş (Ekim–Kasım)
- Antifriz ölç, silecek değiştir, kış lastiği tak, akü test et, cam suyuna don önleyici ekle, acil durum seti (elbise, battaniye, takviye kablo, el feneri, üçgen reflektör).
Yaza Giriş (Nisan–Mayıs)
- Klima performans testi, polen filtresi, fren kontrolü, lastik basıncı/rotasyonu, güneşlik–gölgelik, motor bölgesi detay temizlik (yüzeysel; suyu elektroniklere püskürtme).
13) Bakım Kaydı ve Maliyet Yönetimi
- Defter/Tablo: Tarih–km–değişen parça–marka/kod–ücret–servis/usta–not.
- Parça seçimi: Orijinal/OE kaliteli muadil (MANN, Mahle, Bosch vb.).
- Tork değerleri: Karter tapası, buji, teker bijonu—kılavuzdaki torklara uy.
- Işık sıfırlama: Servis göstergesini modeline göre sıfırla; sahte sıfırlama (iş yapılmadan) karışıklık yaratır.
- Uzun yol öncesi check-list: Yağ–su–lastik–fren, stepne/kompresör–kriko–bijon anahtarı.
14) İkinci El Araç Alırken Bakım Kontrolü (Hızlı Kılavuz)
- Faturalar/fişler: Yağ–filtre–triger kayıtları var mı?
- Triger yaşı: Km düşük olsa bile yıl önemli. 6 yılı geçtiyse yaptır.
- Lastik DOT: 4 yıl üstüyse pazarlık payı.
- Akü tarihi: 3 yaş üstü ise test iste.
- OBD-II taraması: Hata kodu geçmişini kontrol et.
- Hararet hikâyesi: Kapak–hortum–termostat değişimleri notlu mu?
- Şanzıman vites geçişi: Sarsıntı–gecikme–ses.
- Fren testi: Düz yolda sert fren; sapma var mı?
15) Evde Yap–Servise Bırak Ayrımı
Evde yapılabilir (aletle/tecrübeyle):
- Hava/polen filtresi değişimi, silecek lastiği, lastik basıncı/rotasyon (kriko ve takozla), akü kutup başı temizliği, ampul değişimi (ulaşılabiliyorsa), multimetreyle temel ölçüm.
Servise bırak (güvenlik/garanti gereği):
- Yağ değişimi (deneyimsizsen), fren hidrolik değişimi–hava alma, triger seti, şanzıman yağı ve filtre, balata–disk, çamur temizliği/power flush, klima gaz işlemleri.
Cesaret iyidir; ama fren–triger gibi kalemlerde usta eli, can ve cüzdan için en doğrusudur.
16) SSS – Sık Sorulan Sorular
S: “Ömürlük yağ” deniyor; gerçekten ömürlük mü?
Hayır. Pazarlama dili. Yağ kimyasal olarak yıpranır, katkıları biter. Üretici aralığına uy.
S: 5W-30 yerine 5W-40 koysam olur mu?
Bazı motorlarda olur, bazısında önerilmez. Onay/şartname (ACEA/API/üretici) belirleyicidir.
S: Triger zinciri değişir mi?
Evet, uzama–gergi/klavuz aşınması nedeniyle değişebilir. Sese–kilometreye–üretici bültenlerine bak.
S: Aynı gün yağ + fren + şanzıman yağı değiştirsem sıkıntı mı?
Hayır; ama doğru prosedür–tork–sızdırmazlık şart. Deneyimin yoksa parça parça ilerlemek daha güvenli.
S: DPF’li dizelde kısa mesafe kullanıyorum; ne yapayım?
Haftada bir 20–30 dk sabit hız/orta devir rejenerasyon koşulları sağlamaya çalış; uygun yağ (low-SAPS) kullan.
S: Lastiği ne zaman atayım?
Diş 3 mm altına indiğinde ıslakta zayıflar. DOT 5 yılı geçince çatlama–sertleşme başlar; görsel sağlam olsa bile dikkat.
17) Sonuç: “Takvime sadakat, motora bereket”
Bakım işi, bir kere değil her zaman yapılır. Bizim yol haritamız belli:
- Takvim oluştur, kayıt tut, kaliteli malzeme kullan.
- Motor yağından triger setine, lastikten fren sıvısına kadar her kalemin km + yıl çiftini unutma.
- Küçük kontrolleri alışkanlık edin; ayda 10 dakika, senede binlerce lira kurtarır.
- Şüphede kaldığında kitabına ve ustana sor; ucuz kahramanlık pahalıya patlar.
Geleneksel titizlik ve modern bilginin birleştiği yerde uzun ömürlü, güvenli ve ekonomik bir otomobil var. Direksiyon sende; biz planı verdik, gerisi gaz–fren dengesi.
